پاکیزه، شلخته، یأجوج

یکی از برنامه‌های پروژهٔ بیرونی سروسامان دادن به امور ترجمه و ویرایش، و به طور کلی ارتقای کیفیت و تولید کتاب‌های ارزشمند در موضوعات مورد علاقهٔ قشر فرهنگی و کتابخوان است، که با عنوان «پاکیزگی محتوا» یا «محتوای پاکیزه» در مؤسسهٔ انتشارات فرهنگان پیش می‌رود.

پاکیزگی محتوا شامل زبان و مفاهیم و جزئیات دیگر هم می‌شود. از آنجا که موضوع کتاب در عهدهٔ مؤلف است ما در ترجمه فقط زبان را در نظر می‌گیریم. پاکیزگی مستلزم آن است که زبان کتاب موجز، منسجم و نحوهٔ ارائه‌اش حتی‌الامکان معقول و منطقی باشد. این‌ها عواملی است که کتاب را «پاکیزه» می‌کند.

برعکس این عوامل، خطاهای زبانی هم هست که از ناآگاهیِ زبانی، کج‌سلیقگی، لفاظی و حشو،  کلیشه‌نویسی و ابهام ناشی می‌شود. ناهنجاری‌های صرفی و نحوی هم هست که برخلاف عوامل پاکیزگی موجب شلختگی زبان کتاب می‌شود.

پس یک اصطلاح مفید دیگر «شلخته‌نگاری» است. گاهی در متن کتاب به کلمات و عبارات و تعبیرهایی می‌رسیم که غلط یا به شدت پریشیده‌اند و شلختگی‌شان آنقدر زیاد است که بهتر است برای آن‌ها هم چیزی اصطلاح کنیم تا همکاران پروژه – دست‌کم در حلقه‌های داخلی مؤسسه – بتوانند با استفاده از آن‌ها منظورشان را به صراحت بیان کنند.

شادروان استاد پرویز ناتل‌خانلری در یکی از یادداشت‌هایش دربارهٔ زبان نوشته بود:

«بعضی‌ها چنان تعبیرات عجیب و غریبی به کار می‌برند که انگار متعلق به سرزمین‌های یأجوج و مأجوج اند.»

گمان می‌کنم برای ما هم اصطلاح روشن و گویایی باشد.