اندر لزوم به‌کارگیری فعل‌های بسیط

تحول زبان فارسی در چند سده گذشته منجر به مهجور یا منسوخ کردن بسیار فعل‌های بسیط شده. این عبارت اصطلاحی «بویش می‌آید که ....» را به‌یاد بیاورید. برایمان خیلی غریب است که «انتظار چیزی داشتن» چه ربطی به «بو» دارد. بیوسیدن را یادتان هست؟ نکند «بو» از این «بیوسیدن» آمده باشد[1]؛ نمونه‌ای از بسیار فعل‌های بسیط زبان فارسی که پیشینیان‌ما نیازی به زنده نگاه داشتن‌اش ندیدند؛ مگر در بعضی گویش‌های فارسی و یا در زبان‌های دیگر ایرانی.

معمول است اساتید زبان و ادب فارسی این روند تاریخیِ ناشی از دوران انحطاط اندیشه در ایران را بخش جداناپذیر از زبان فارسی و یکی از اصل‌های جدّی در نحو زبان می‌دانند؛ توجه نشده که این روندْ زایش زبان را کاهش داده و آمادگی آن را برای بیانِ، و نه تنها ابداعِ، مفهوم‌های جدید از میان برده. کافی است تعداد حدود ۵۰۰ فعل بسیط را در فارسی[2] با چند هزار در زبان روز انگلیسی[3] مقایسه کنیم. و فراموش هم نکنیم که شکسپیر مبدع ساختن فعل از اسم در زبان انگلیسی است؛ زبانی که حالا از سَرنامی مانند «لیزر» (LASER) تلقی اسم فاعل می‌کند و فعل to lase را می‌سازد.

اصطلاح‌هایی در زبان امروز علم ما، چه مانند رُمبیدن (در اختر فیزیک) از گویش لری گرفته شده باشد، و چه مانند یونیدن از اسم یون در زبان یونانی ساخته شده باشد، نشان می‌دهد چه توان زایایی زبان فارسی دارد.

پس بکوشیم هر جا زبان و روانی متن اجازه داد از  فعلی بسیط، مألوف یا مهجور، استفاده کنیم و کمک کنیم به ساخت فعل‌های جدید از اسم. برای بیان مفهوم‌های جدید در علم و فناوری، و حتی مهارت‌های روزانهء دوران جدید، نیاز به بسیار فعل بسیط اشتقاق‌پذیر داریم. هر یک مورد دنیای جدیدی برای ذهن و زبان ما باز می‌کند.